नेवाःसंस्कृतिया ताजिलजि

                    नेवाःतय बुसांनिसें सीज्या तकया बिभिन्न संस्कार,नखः चखः हनेगु ज्या आदि वो मे:मे:गु नं छुं नं सांस्कृतिक खंयात माःगु वस्तुयात सांस्कृतिक हलंजोलं धाई | गथेकि, म्हपूजा झीगु संस्कृति खः | अले म्हपूजा संस्कृति हनेत माःगु समान  दक्व म्हपूजाया हलंजोलं  खः | अथेहे उगु हलंजोलं म्हपूजा याये थासय् माः कथ मिलेयानाः तयेतिये यायेगुयात ताजिलजी धायि | उकिं नेवाःतय प्रत्येक सांस्कृतिक खंया हलंजोलं वो उकिया तजिलाजि नं दु | थ्व नेवाः संस्कृतिया बिशेषता खः अले थ्व विशेषता महत्वपूर्ण जू: | दसुया निम्ति धाये, म्हपूजाया विधियात न्हापां मन्द: अले मन्द: च्वयेगु वो दयेकेगु हलंजोलं माल | मन्द:या सांस्कृतिक हलंजोलं खः लः, चिकं, पोताय्, अबीर, आखे:, वा, गो:गु माय्, हाकुमुस्या वो ताय् अले तफोस्वां, ग्वे:स्वाँ आदि | थुकिस लः मन्द:यु गनथाय्  तयेगु, चिकं मन्द:या गनथाय् तयेगु, पोतायया षटकोण वा स्वस्तिक वा न्यागूचा: आदि गन तयेगु अथेहे आखे: वा माय हाकुमुस्या ताय स्वाँ आदि गन तयेगु, ओ: कुचाय् धुंतिया: गन तयेगु , जजंका गन तयेगु ,इता: गन च्याकेगु , खेलुइता: च्याका: गुखे स्वका: गन तयेगु , छुकिया द्यो:ने तयेगु आदि दक्व खंयात वो उगु हलंजोलंयात विधिपूर्वक थासय् लाक्क तयेगुयात सांस्कृतिक ताजिलजि धायि |

अथेहे हानं म्हपूजा यायबलय् छु छु गथे  तया: लहल्हाना बिमा: व नं ताजिलजी खः | गथेकी :-
१. मभिं आदिँ थी मफयेमा धका: तहाः जजंका,
२. शरीर झ्वा: जुया मवनेमा धका: गोय्स्वांया मा: ,
३. शरीर बलाना च्वनेमा धका: खोंसी,
४. मन पवित्र जुया च्वानेमा धका: त:सी,   अथेहे
५. अन्तर आत्माया जागरण जुया च्वनेमा धका: खेलूइता: आदि छसिं कथं मिलेयाना तया: विधिकथं लहल्हाना बीमा: | 

             अथेहे म्हपूजा यायबलय् खेंसगं नं  बीमा: | खेंसगं नेवाःतय विशेषता खः | झित मे:पिनिगु थें फलफुल सगनं मगाः | सगंया अर्थ सगुण खः अर्थात गुण जुयेमा धका: भि तुना: बीगु बस्तु सगं खः | सगं त:गु प्रकारया दु १.फलफुलसगं, २.मारिसगं, ३.काप:सगं, ४.खेंसगं, ५.धौसगं आदि | म्हपूजा याये बलय् न्हापाँ तहाः जजंका वो गोय् स्वाँमा: त:सि आदि फलफुलया द्द्यो:ने तया: लहल्हाना बीगु अथे हे मरिचरि ग्वाः मसला म:सिपो नं लह्ल्हाना बीगु | थुपिं नं थुकिं गुण जुयेमा भिं जुयेमा धका: मन तुनाः बीगु सगं खः | तर थुपिं सगं धुंका: लिपा खेंसगं नं  बीमाः | खेंसगंया निम्ति खेंसगंया हलंजोलं खः
 १. मना: पुकात:गु खें (आकाश स्वरूप)
 २. ओ (वायु स्वरूप)
 ३. गङ्गु पुकात:गु ङा (जल स्वरूप)
 ४. पालु (तेज स्वरूप)
 ५. छ्वय्ला ( पृथ्वी स्वरूप)  
 ६. ऐला:या अन्ति 
 ७. गो:धौ
 ८.ऐला: तयेगु सलिं
 ९. सुकुन्दा गणेध्यो: दुगु (साक्षि स्वरूप) 
 १०.पुजाभु   आदि |
              थुपिं गनगन , गथे गथे तया: सगं बीगु ज्या यायेगु खः व खेंसगंसंस्कृतिया ताजिलजि खः | न्हापां सगं बाटा वो धौगो: थकालि नकिनं सगं कायिम्हयात  भागि याकी अले जवपाखे सुकुन्दाया गणेध्यो:यात सगं जोलं छाये धुंका: ओ:या ध्यो:ने खें ला ङा पालु तया: थ:गु जव ल्हातं अथेहे ऐला: सलिं खव ल्हातं ज्वना जव नाडी खव नाडी ध्यतना सगं कायिम्हया जव ल्हातय् ओ:या ध्यो:ने खें ला ङा पालु तयात:गु सगं वो खव ल्हातय् ऐला: सलिं ज्याछिंक लहल्हाना बी | सगं का:म्ह्सें सगं क्वय् मदिकुसें न्हापां खें वान्याइ अले ऐला: चिपं थी | थकाली नकिनं, ऐला: तना बी हानं खें वान्याइ ऐला: चिपं थी , हान थकालि नकिनं ऐला; तना बीव हानं खें वान्याइ, ऐला: चीपं थी | थ्वकथं खें वो ऐला: स्वक: तक चिपं थीव खेंसगं वो ऐला: सलिं क्वय् तया: थ:यात य: कथं छता छता कया: नयि , त्वनी | ऐला: मत्वंम्ह्यात सलिँखय् धौ  तया: सगं बी ( ऐला: वो धौ निगुलिं पाचन शक्ति बीगु खः) तर खें ला ङा मनम्हसें धा:सा  खेंसगं कया: नंतुना: भागि यासे क्वय् तया बी | थ्व दक्व विधि खेंसगंया सांस्कृतिक ताजिलजि खः | 

अथेहे हानं नेवाः भोयया नंसांस्कृतिक तजिलजी दु | भोय नं त:गु प्रकारया दु

१.बजिभोय
२. समयभोय
३. गुथिभोय
४.मरिभोय आदि |

थुपिं बाहेक अलग्ग थिथिकथं तयेमा:गु भ्वय्ब्वया किसिम व नां :-

१.आगंब्व    २.सिकिब्व     ३.द्यो:ब्व   ४.लक्ष्मीब्व   ५.नास:ब्व   ६.अजिमाब्व
७.गुरुजुब्व   ८.दुसमय्ब्व   ९.गंलाय्ब्व   १०.घनचक्रब्व  ११.छेंब्व   १२.गुरुब्व
१३.ख्य:ब्व   १४.पा:ब्व   १५.भारीब्व   १६.सुलिंब्व   १७.सुवाःब्व   १८.थयेकेब्व
१९.थाय्भुब्व   २०.सबुजंब्व   २१.जूजंब्व   २२.कल:ब्व

थन बजि भोयया छुं तजिलजिया खँ न्हेथने | न्हापां बजि भोयया निम्ति मा:गु ह्लंजोलं ख:

१. भोय् सुकू
२. सिन्कां सुया त:गु भोयलप्ते
३.बजि वो भोय घासा
४. ऐला:या अन्ति
५. थोंया सोंमा
६. नुसिलेगु बाटा
७. ल: हाय्केगु करुवा  आदि |

१.न्हापां भोय्सुकुली मनूत थकालिनिसें फेतुकेगु अले तांप  अथवा करुवाया लखं नस्ला कायकेगु |
२. छम्हसें भोयलप्ते लायेगु |
३. भोयलप्ते नाप सलिं  तयगु |
अले कय्गु आदि क्वाः गु बूबः तयार हयेगु । अले नयिपिंसं द्यःछानाः नयेगु शुरु यायेगु । अनंलि तिदुगु आलुछों तरकारी अले आलुकाउलि अथवा छुं थजोगु ति मदुगु तरकारी तयेगु । गुलिस्यां मीक्वाः, फसिक्वाः नं तयेगु याः । थ्व कथं लप्तेया छचाः खेरं घासात जाया वयेव मरिचरि नं तयेगु अले मिसाः मचां सलिँखय् ऐलाः वा थोँ लू वयेगु । अनंलि बजि तनेगु, ला आलुछों आदि मेःमेःगु घासा तनेगु नं यायेगु । अले कवाफ ला धकाः दुगु, फै वा खरि आदिया तिमदुगु ला क्वाकाः तनेगु अथेहे लासिया धकाः तः कूलाm चीकूला, सेँ, सोाँ, नुगः सेँ, सःपू, आतापुति आदि पुकाः तयाबगिु । थ्व कथं विभिन्न प्रकारया घासा तये सिधल कि वाउँचा क्वाकाः तयेगु । वाउँचा हल कि घासात लिसा काये मजिल धकाः प्रायः नये सिधयेकी । गुलिं वाउँचा न्हापा तयिपिं नं दु । अले नःगु पचय् याये कथं पाउँक्वाः तयेगु, पाउँ त्वने गायेव धौ तयेगु । धौ तयेन्ह्यः धौयात निगः चा बजि नं तयेगु । धौ तये धुंकाः दकले लीपा सिसाबुसा नाप ऐलाः हे त्वनीगु खः । थ्वकथं नये त्वने सिधयेव मिसाम्ह मनुखं नुसिलेगु बाटा न्ह्योने तयाः पाः लिक लः हाय्काः नुसिकी । अथेहे नुसिलाः दनावः लिसे छम्हसें गोय् लवं अथवा ग्वाः आदि बियाः भोय सिधयेकी । थ्वकथं भोयया हलंजोलं गन, गुकथं, गुबले तयेगुयात नं भोय संस्कृतिया तजिलजि धायि ।